Coronaschulden drukken nog steeds op bedrijfsleven

Vijf jaar na de pandemie worstelen tienduizenden ondernemers nog altijd met de nasleep: miljarden aan coronaschuld drukken op hun balans. Nog zo’n 120.000 bedrijven zijn bezig met de aflossing ervan. Voor sommigen een zware – wellicht te zware – opgave. Levensvatbaar of niet, dat is de vraag.

Tekst: Hans Hajee
 
Tijdens de pandemie bood de overheid ruimhartige uitstelregelingen aan om ondernemers overeind te houden. Ruim 266.000 bedrijven maakten hier gebruik van. Dat leidde tot een openstaand bedrag van zo’n 20 miljard euro.

5,9 miljard schuld
Op 1 oktober 2022 startte de terugbetalingsregeling. In principe moeten bedrijven hun coronaschuld aflossen in zestig maandelijkse termijnen. Dat betekent dat de volledige schuld uiterlijk oktober 2027 voldaan moet zijn.

In het eerste kwartaal van 2025 is 900 miljoen euro afgelost, blijkt uit een update van de Belastingdienst. Per 1 april hebben nog 120.785 bedrijven een totale schuld van 5,9 miljard euro; ruim een kwart van het oorspronkelijke bedrag.
 
Horeca, retail, events in de knel
Bijna 30 procent van deze ondernemers loopt achter. De grootste problemen doen zich voor in sectoren die zwaar getroffen zijn door coronamaatregelen: horeca, detailhandel, de evenementenbranche en delen van de recreatiesector. Ook onder zelfstandige dienstverleners en kleinere productiebedrijven is er een betalingsachterstand.
 
Voorwaarden aanpassen
Insteek van de Belastingdienst blijft om zoveel mogelijk levensvatbare ondernemers in de betalingsregeling te houden. Bedrijven die moeite hebben met de termijnbedragen kunnen onder voorwaarden vragen om terugbetaling (tijdelijk) aan te passen. Het gaat om één of meer van de volgende versoepelingen: betaling per kwartaal in plaats van per maand, het inlassen van een betaalpauze – ook achteraf – en het verlengen van de regeling.
 
Teken van zwakte?
Een openstaande coronaschuld is niet automatisch een teken van zwakte. Wel kan het duiden op onderliggende problemen. Ondernemers die hun schuld nauwelijks aflossen, kampen vaak met structurele uitdagingen zoals te lage marges, afnemende vraag of personeelskrapte.
 
Kwetsbaar bij tegenslag
Veel bedrijven waren winstgevend vóór corona en zijn dat nu opnieuw. Wel hebben de tussenliggende jaren hun balans verzwakt. Een coronaschuld maakt kwetsbaar, bijvoorbeeld als bedrijven groeifinanciering nodig hebben.

Een zwakke balans beperkt niet alleen de ruimte voor groei, maar vergroot ook het risico bij tegenslag. Banken en investeerders zijn terughoudender, zeker als sprake is van betalingsachterstand.
 
Economisch risico
De blijvende coronaschuldenlast vormt niet alleen een risico voor individuele bedrijven, ook voor de brede economie. Faillissementen zorgen voor verlies van werkgelegenheid, waardevernietiging en druk op toeleveringsketens. Volgens het CBS zijn vorig jaar 4.270 bedrijven failliet verklaard, ruim 30% meer dan in 2023. Dit is het hoogste aantal in acht jaar. 2025 laat vooralsnog een wisselend beeld zien. Vergeleken met een jaar eerder bleef in januari het aantal faillissementen gelijk. In februari was er een toename, terwijl in maart en april dalingen volgden, met 20 respectievelijk 9 procent.
 
Faillissementen voorkomen
Uit een analyse van Rabobank blijkt dat coronasteunmaatregelen tussen het tweede kwartaal van 2020 en dezelfde periode in 2024 waarschijnlijk minstens 12.500 faillissementen hebben voorkomen. Door de betere uitgangspositie van het bedrijfsleven komen daar – ondanks het terugbetalen van de coronaschuld – tot eind 2027 nog eens ruim 5.000 bedrijven bij.

De bank verwacht echter dat het terugbetalen van uitgestelde belastingen de komende jaren ook leidt tot 1.500 extra faillissementen, vergeleken met een situatie zonder terug te betalen steun.
 
Creatieve destructie
De steunregeling zorgt er eveneens voor dat niet-levensvatbare bedrijven kunnen blijven bestaan. Als zij kunstmatig overeind blijven door uitgestelde betalingen wordt wel de term zombiebedrijven gebruikt. Rabobank wijst op een negatieve impact voor de bedrijfsdynamiek. Die dynamiek is een belangrijke voorwaarde voor een gezonde economie, waarbij onrendabele niet-levensvatbare bedrijven uit de markt worden geduwd. Hierdoor komen schaarse productiefactoren als arbeid en kapitaal vrij voor productievere ondernemingen. Dit proces wordt wel creatieve destructie genoemd. Op lange termijn zorgt het voor innovatie en een efficiëntere marktwerking.
 
Aantoonbaar levensvatbaar
In hoeverre zombiebedrijven de bedrijfsdynamiek inderdaad op grote schaal frustreren, zal de komende tijd duidelijk worden. Dit dreigende gevaar is in elk geval reden om zeer zorgvuldig om te gaan met kwijtschelding van coronaschulden. Tot nu toe bereikten bijna 9.000 ondernemers overeenstemming over zo’n kwijtschelding. De Belastingdienst stelt hierbij strenge eisen. Zo moeten andere schuldeisers eveneens afzien van een deel van hun vordering. Verder wil de Belastingdienst ten minste het dubbele percentage ontvangen van de concurrente crediteuren.

Ook aantoonbare levensvatbaarheid vormt een belangrijke voorwaarde bij kwijtschelding. Terecht. Want als zombies blijven bestaan, remmen ze groei en de noodzakelijke vernieuwing van het bedrijfsleven.